หลายคนคงคุ้นเคยกับคำที่กล่าวว่า "ลูกฉันไปไหน" หนึ่งในพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  เมื่อครั้งที่สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงเสด็จสวรรคต เมื่อวันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๓๘ ที่เล่าถึงความห่วงใย และมีพระราชหฤทัยผูกพันอยู่ กับตำรวจตระเวณชายแดนเป็นอย่างมาก ตลอดจนตำรวจตระเวณชายแดนก็จะได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยให้ถวายความปลอดภัย และรับใช้งานใกล้ชิดเบื้องพระยุคคลบาทในทุกครั้ง 

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี หรือที่ประชาชนนิยมเรียกกันว่า "สมเด็จย่า" เป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์, พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เรียกได้ว่าพระองค์ทรงเป็นพระมารดาของพระมหากษัตริย์ถึงสองพระองค์

 

สมเด็จย่า เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๒๑ ตุลาคม ๒๔๔๓ มีพระนามเดิมว่า สังวาลย์ แม้จะมาจากตระกูลสามัญชน แต่เมื่ออภิเษกสมรสเป็นพระชายาในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก พระองค์ก็ทรงสั่งสอนลูกหลานได้เป็นอย่างดี มีพระจริยวัตรที่งดงาม ครั้นสมเด็จพระบรมราชชนกเสด็จสวรรคต สมเด็จย่าก็ทรงเลี้ยงดูพระราชโอรสและพระราชธิดาทั้งสามอย่างเต็มกำลังตามลำพังพระองค์เดียว 

ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จย่ามีพระราชกรณียกิจช่วยเหลือราษฎรที่อยู่ห่างไกลความเจริญ โดยเฉพาะชาวไทยภูเขาทางภาคเหนือที่พระองค์เสด็จบ่อยครั้งทางเฮลิคอปเตอร์ จนชาวบ้านถวายพระสมัญญานามแก่พระองค์ว่า "แม่ฟ้าหลวง"

 

ต่อมาเมื่อมีพระชนมายุ ๘๘ พรรษา สมเด็จย่าเสด็จไปประทับที่พระตำหนักดอยตุงที่มีทิวทัศน์สวยงาม อากาศดี ครั้นเสด็จประทับก็ทรงมีรับสั่งว่าจะปลูกป่าบนดอยตุง ทำให้เกิดเป็นโครงการพัฒนาดอยตุงมาถึงปัจจุบัน

โดยตลอดพระชนมายุ ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณต่อประชาชนไทยเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะด้านการแพทย์ ทรงจัดตั้งหน่วยแพทย์อาสาเดินทางไปรักษาผู้ป่วยในถิ่นทุรกันดารทั่วประเทศ ทรงตั้งมูลนิธิขาเทียมออกจัดทำขาเทียมให้ผู้พิการ นอกจากนั้นยังมีโครงการพัฒนาด้านการเกษตรและสิ่งแวดล้อมมากมาย อาทิ โครงการเกษตรหลวงดอยตุง จังหวัดเชียงราย 

จนกระทั่งในวันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๓๘ สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เสด็จสวรรคตที่โรงพยาบาลศิริราชด้วยพระอาการแทรกซ้อนทางพระยกนะ และพระวักกะไม่ทำงาน พระหทัยทำงานไม่ปกติ

ถึงแม้สมเด็จย่าจะจากประชาชนชาวไทยไปเป็นเวลานาน ๒๓ ปีแล้ว แต่คุณความดีที่ควรเอาเป็นแบบอย่างในฐานะ "แม่" ของพระองค์ก็ยังทรงชัดในความทรงจำของประชาชนชาวไทยตลอดไป